Visualising communication ethics in the 2024 fourth vice-presidential debate

  • Ririt Yuniar Universitas Pancasila
  • Titania Fattiha Ahsan Universitas Pancasila
  • Aurelia Nadiah Kirana Universitas Pancasila
Abstract views: 296 , PDF downloads: 123
Keywords: communication ethics; vice-presidential debate; visual universe

Abstract

There appears to be a generational gap between generations during the 4th vice-presidential candidate debate, which has the potential to be in the public spotlight during the 2024 election due to the instances of unethical communication of the candidate pairs. Three important points to be answered: First, explaining the dynamics of the debate in various perspectives between generations both visually and verbally (body language and diction used during rhetoric); Second, explaining the substance of the debate on communication ethics and verbal politeness in the context of the vice-presidential debate; Third, exploring the visual elements of both the visible and underlying aspects of the vice-presidential debate. A qualitative explanatory approach was employed in this research with data collection of YouTube video documentation categorised based on the concept of verbal politeness and the visual world according to the content analysis of the debate event video. The findings of the data display are associated with verbal politeness, ethics, and visual communication in the visual world (performance consisting of visible and invisible visual structures), which are based on the social culture and political reality of the vice-presidential candidates who have an important role in filling the gap between generations as a representation of the prospective leader of the nation. In conclusion, the communication process of debating requires ethics, self-control, represented in the polite attitudes and words of the three prospective leaders with the principles of mutual understanding, knowledge, self-control, humility, and wisdom. However, different generations do not need to underestimate or bring each other down. It is mandatory to have the principle of upholding equal human dignity so that the purpose of communication as information, persuasion, and education achieves the content of the message as a quality debate.

 

References

Aesthika, N. M., Febriana, P., Andi, F. M., & Recoba, A. M. (2023). Buku Ajar Komunikasi Visual (M. T. Multazam & M. D. K. Wardana, Eds.). UMSIDA Press.

Afifudin, A. A. (2022). Konsep Etika dan Kebahagiaan Menurut Hamka. Universitas Islam Negeri (UIN) Syarif Hidayatullah.

Agussalim Aj, A. (2019). Gaya Bahasa dalam Debat Calon Presiden dan Calon Wakil Presiden Republik Indonesia pada Pemilihan Umum 2019.

Aisyah, M. (2022). Ethos, Pathos, Logos dan Komunikasi Publik: A Systematic Literature Review. Jurnal Darma Agung, 30(3), 442–469.

Amelia, N. (2021). Konsep Etika Peserta Didik Terhadap Guru dalam Perspektif K.H.Hasyim Asy’Ari dan Relevansinya dengan Pendidikan Karakter. Institut Agama Islam Negeri (IAIN).

Arianto, A. K. (2024). Strategi Kesantunan Antarcapres dalam Debat Perdana Calon Presiden Indonesia Tahun 2024. Madah: Jurnal Bahasa Dan Sastra, 15(1), 110–125. https://doi.org/10.31503/madah.v15i1.763

Ariyanto, N. R. (2024, January 22). Di Debat Keempat Pilpres, Tingkat Kematangan Sikap Cawapres Terlihat. Kompas. https://www.kompas.id/baca/polhuk/2024/01/22/di-debat-keempat-pilpres-tingkat-kematangan-sikap-cawapres-terlihat

Astuti, T., & Wahyudi, T. (2017). Kesantunan Berbahasa dalam Surat Kabar Linggau Pos. Jurnal Kajian Bahasa, Sastra Dan Pengajaran (KIBASP), 1(1).

Awlia, R., Murdiati, E., & Muslimin. (2023). Analisis Pesan Budaya Dalam Film Bumi Manusia. J-KIs: Jurnal Komunikasi Islam, 4(2), 177–192. https://doi.org/10.53429/j-kis.v5i1.726

Aziz, A. (2021). Kesantunan Berbahasa para Pasangan Calon dalam Debat Calon Gubernur-Wakil Gubernur DKI Jakarta. Sebatik, 25(1), 154–172. https://doi.org/10.46984/sebatik.v25i1.969

Azizi, M. H. (2023). Kesantunan Berbahasa Dakwah Struktural pada Debat Politik Para Nabi dalam Al-Qur’a. Jurnal Dakwah Dan Komunikasi Islam, 9(1), 41–55.

Brown, P., & Levinson, S. C. (1978). Politeness Some universals in language usage Studies in Interactional Sociolinguistics 4.

Brown, P., & Levinson, S. C. (1987). Politeness Some Universals in Language Usage (4th ed., Vol. 8). The Press Syndicate of The University of Cambridge. https://books.google.co.id/books?id=OG7W8yA2XjcC&pg=PR7&hl=id&source=gbs_selected_pages&cad=1#v=onepage&q&f=false

Brown, P., & Levinson, S. C. (1988). Politeness: Some Universals in Language Usage (Studies in Interactional Sociolinguistics 4). TESOL Quarterly, 22(4), 660. https://doi.org/10.2307/3587263

Budi, H. I. S. (2021). Minimalisir Konflik dalam Gap Generasi Melalui Pendekatan Komunikasi Interpersonal. Jurnal Teologi Injili, 1(2), 72–87.

Citrawati, N. kadek, Sri Adnyani, N. L. P., Padmadewi, N. N., & Arie Suwastini, N. K. (2021). The Politeness Strategies Utilized by Postgraduate Students and Lecturers in Asynchronous Online-Learning Discussion. Lingua Didaktika: Jurnal Bahasa Dan Pembelajaran Bahasa, 15(1), 22. https://doi.org/10.24036/ld.v15i1.112020

Danesi, M. (2010). Pengantar Memahami Semiotika Media (1st ed.). Jalasutra.

Databoks. (2024). Jumlah Pemilih Pemilu 2024 Berdasarkan Kelompok Usianya (Juli 2023).

Desideria, B. (2024, January 13). Arti Warna Kemeja Prabowo dan Gibran Rakabuming Raka yang Selalu Biru. Liputan6. https://www.liputan6.com/health/read/5433517/arti-warna-kemeja-prabowo-dan-gibran-rakabuming-raka-yang-selalu-biru?page=2

Dhiman, P. K., & Jain, S. (2016). Saudi Journal of Humanities and Social Sciences Generations Gaps-Issues and Challenges. Saudi Journal of Humanities and Social Sciences, 1(3), 81. https://doi.org/10.21276/sjhss.2016.1.3.2

Dwi, A., & Chairunnisa, N. (2024, January 22). Sikap Gibran dalam Debat Cawapres Dikritik Netizen: Songong, Cringe hingga Tengil. Tempo.Co. https://nasional.tempo.co/read/1824345/sikap-gibran-dalam-debat-cawapres-dikritik-netizen-songong-cringe-hingga-tengil#google_vignette

Fatimah, S. (2018). Kampanye sebagai Komunikasi Politik: Esensi dan Strategi dalam Pemilu. Resolusi: Jurnal Sosial Politik, 1(1), 5–16. https://doi.org/10.32699/resolusi.v1i1.154

Fauzi, & Tarmizi, T. (2024, January 23). FormasNU Nilai Gibran “Offside” di Debat Keempat Pilpres. Antaranews.Com. https://www.antaranews.com/berita/3928041/formasnu-nilai-gibran-offside-di-debat-keempat-pilpres

Ferdinand, G. R., Madallo, E., Palamba, R., & Josua, R. (2019). Etika dalam Kehidupan Bermasyarakat.

Firman. (2019). Pendekatan Konseling Sebaya Tepat Guna untuk Generasi Mellinial dalam Perubahan Sosial BUDAYA.

Fraser, B. (1990). Perspectives on Politeness. Journal of Pragmatics, 14(2), 219–236. https://doi.org/10.1016/0378-2166(90)90081-N

Gamal, M. (2024, January 22). Gap Generasional dalam Debat Cawapres 2024. Kompasiana. https://www.kompasiana.com/merzagamal8924/65add35cc57afb14b1477a14/peta-gagasan-pembangunan-berkelanjutan-dalam-debat-cawapres-kedua?page=2&page_images=1

Garber, L. L., & Hyatt, E. M. (2003). Persuasive Imagery (L. M. Scott & R. Batra, Eds.). Lawrence Erlbaum Associates.

Gatra, S. (2024). Dualitas Karakter Gibran dalam Debat Pilpres. Kompas.Com. https://nasional.kompas.com/read/2024/01/23/06432401/dualitas-karakter-gibran-dalam-debat-pilpres?page=all

Goffman, E. (1955). Psychiatry Interpersonal and Biological Processes. In Psychiatry (Vol. 18, Issue 3). Informa UK Limited. https://doi.org/10.1080/00332747.1955.11023008

Gurri, M., Denny, C., & Harms, A. (2010). Our Visual Persuasion Gap. Article, 40, 101–109. https://press.armywarcollege.edu/parameters

Hartinah, Y., & Kindi, F. M. (2020). Analisis Wacana Politik Capres Joko Widodo dan Prabowo Subianto dalam debat Pilpres 2019. Prasasti: Journal of Linguistics, 5, 105–121.

Hasanah, A., Aziz, A., Haryas, H., & Susetya, H. (2024). Kesantunan Berbahasa pada Dialog Debat Calon Presiden 2024 serta Relevansinya Terhadap Pembelajaran Bahasa Indonesia di SMA. Teaching and Learning Journal of Mandalika, 5(2). http://ojs.cahayamandalika.com/index.php/teacherAkreditasiSinta5,SK.Nomor:152/E/KPT/2023

Hatimah, H., Masdar, S. N., & Rahman, A. M. (2024). Etika Komunikasi dalam Debat Calon Presiden dan Wakil Presiden 2024. Jurnal Komunikasi Digital Dan Penyiaran Islam, 1(2), 1–12.

Islam, S. N. C., Alhaqqa, J. Y., & Supriyono. (2021). Pandangan Pemuda terhadap Pentingnya Tata Krama dan Budaya Pendidikan Anak Usia Dini. Jurnal Dinamika Sosial Budaya, 23. https://doi.org/10.26623/jdsb.v21i2.1698

Johansson, B., & Bacha, C. H. (2019). From Analogue to Digital Negativity: Attacks and Counterattacks, Satire, and Absurdism on Election Posters Offline and Online. In Visual Political Communication (pp. 99–118).

Jusniati, Azis, S., & Marselina. (2022). Analisis Kesantunan Berbahasa Dalam Debat Kedua Calon Presiden Indonesia Pada Periode 2019-2024. Journal Peqguruang: Conference Series, 4, 2686–3472. https://doi.org/10.35329/jp.v4i1.1504

Kadir, A., Yetty, M., & Diana, C. H. (2021). Teknik Retorika Debat Calon Presiden Republik Indonesia. Universitas Bung Hatta.

Khotimah, K., & Kusuma, R. (2024). Kontestasi Wacana Politik dalam Debat Capres RI 2024 Kajian Pragma-Dialektikal. Jurnal Pendidikan Bahasa Dan Sastra Indonesia Metalingua, 9(1).

Kodoati, M. C. (2023). Urgensi Etika bagi Komunikasi Politik. Jurnal Filsafalt Dan Teologi, 4(2), 179–197. https://doi.org/10.53396/media

Kurniawan, R. C. (2021). Etika Politik dan Pemerintahan.

Latief, R. (2021). Jurnalistik Sinematografi (1st ed., Vol. 1). Kencana.

Ludvianto, M., & Arifani, W. (2020). Retorika Persuasif dalam Debat Calon Presiden Indonesia 2019: Sebuah Analisis Komunikasi Performatif. Jurnal Ilmu Komunikasi (J-IKA, 7(1). http://ejournal.bsi.ac.id/ejurnal/index.php/jika

Mahsan, I. P. (2021). Ekspresi Seni dan Komunikasi Visual Murid Berkeperluan Khas dalam Mata Pelajaran Pendidikan Seni Visual Sekolah Rendah. Jurnal Pendidikan Awal Kanak-Kanak Kebangsaan, 10(1), 41–54. https://doi.org/10.37134/jpak.vol10.1.4.2021

Maulidah, F. L., & Oktafia, R. (2020). Strategi Pengembangan Usaha Kecil dan Mikro Serta Dampaknya Bagi Kesejahteraan Masyarakat di Desa Kweden Kecamatan Tarik Kabupaten Sidoarjo (Menurut Pandangan Maqashid Syariah). Jurnal Ilmiah Ekonomi Islam, 6(3), 571. https://doi.org/10.29040/jiei.v6i3.1211

Mislikhah, S. (2014). Kesantunan Berbahasa. International Journal of Islamic Studies, 1(2), 285–296. www.journalarraniry.com

Morris, D. (1982). The Pocket Guide to Manwatching (1st ed.). Triad Grafton.

Mutiah, T., Albar, I., Fitriyanto, & A.Rafiq. (2019). Etika Komunikasi Dalam Menggunakan Media Sosial. Global Komunika, 1(1), 14–24. http://ejournal.stikom-db.ac.id/index.php/processor/article/view/107/105%0Ahttps://core.ac.uk/download/pdf/287201763.pdf

Naingolan, annisa E., & Kartini. (2024). Istilah Etika, Pengertian Etika Komunikasi, dan Etika Komunikasi Persuasif. Jurnal Pendidikan Tambusai, 8(1), 5004–5013.

Pappilonnis, Y. (2017). Perbedaan Perspektif PNS Generasi X dan Generasi Y (Studi terhadap PNS di Pemerintahan Kota Salatiga).

Parandaru, I. (2024, January 22). Debat Capres-Cawapres Sebagai Instrumen Komunikasi Politik. Kompas Pedia.

Patricia, F. D. (2018). Analisis Semiotika Komunikasi Visual Buku “Memahami Komik” Scott McCloud. Jurnal Studi Komunikasi, 2(2), 278–280. https://doi.org/10.25139/jsk.v2i2.702

Priyowidodo, G., & Chory. (2024). Public opinion on Indonesia’s capital relocation policy: a netnographic analysis. Jurnal Studi Komunikasi, 8(2), 275–286. https://doi.org/10.25139/jsk.v8i2.6936

Purbasari, M. (2014). Warna Dingin Si Pemberi Nyaman.

Putra, E. P. (2024). Gibran Ikon Anak Muda di Politik, Tapi Sikapnya Saat Debat Disorot. Republika.Co.Id. https://pemilukita.republika.co.id/berita/s7ztwp484/gibran-ikon-anak-muda-di-politik-tapi-sikapnya-saat-debat-disorot

Putra, S. Y. (2016). Theoritical Review: Teori perbedaan Generasi. Jurnal STIEMA.

Putri, R. R. (2018). Konflik Sosial Dalam Novel Dawuk : Kisah Kelabu Dari Rumbuk Randu Karya Mahfud Ikhwan ( Kajian Teori Ralf Dahrendorf ) Rany Rizkyah Putri Abstrak. Jurnal Pendidikan Bahasa Dan Sastra Indonesia, 01, 1–7.

Rahmatullah, S. L. (2022). Representasi Watak Adigang Adigung Adiguna dalam Penciptaan Karya Seni Grafis Cetak Tinggi. Pascasarjana Institut Seni Indonesia Yogyakarta.

Rante, H. A. T., Akbar, M., & Febri Sonni, A. (2024). Terjemahan Gaya Berbusana Calon Presiden Indonesia sebagai Bahasa Visual di Panggung Debat Capres 2024 (Vol. 7, Issue 4). http://Jiip.stkipyapisdompu.ac.id

Raswandaru, M. R., Rayanti, R. E., & Santoso, A. B. (2023). Interaksi Sosial Lansia dan Remaja di Panti Wreda. Jurnal Ilmu Keperawatan Komunitas, 6(2), 20–27.

Rezkian, syafira H. P., & Simatupang, E. C. (2024). Face Threatening-Acts In Indonesia Fourth Vice-presidential Candidate Election Debate (2024): Pragmatics Study. Jurnal Onoma: Pendidikan, Bahasa Dan Sastra, 10(3). https://e-journal.my.id/onoma

Rijali, A. (2018). Analisis Data Kualitatif. Jurnal Alhadharah, 17(33). https://doi.org/https://doi.org/10.18592/alhadharah.v17i33.2374

Russmann, U., Svensson, J., & Larrson, A. O. (2019). Political Parties and Their Pictures: Visual Communication on Instagram in Swedish and Norwegian Election Campaigns. In Visual Political Communication (pp. 119–144).

Salamah, N., & Sumarlam. (2023). Analisis Wacana Debat Pertama Capres dan Cawapres Pemilu 2019. Prosiding Seminar Nasional Linguistik Dan Sastra (SEMANTIKS) 2019.

Sapitri, P. A., Chasanah, A., Putri, A. A., & Paulima, J. (2019). Exploring Brown and Levinson’s Politeness Strategies: An Explanation on the Nature of the Politeness Phenomenon. Journal of Research and Innovation in Language, 1(3), 111–117. http://ojs.journal.unilak.ac.id/index.php/

Setiawanty, I., & Marvela. (2024, January 21). Kostum Ganjar-Mahfud di Debat Cawapres ala Mapala: Ramah Lingkungan Sesuai Tema. Tempo.Co.

Setyawati, R. (2013). Kesantunan Berbahasa dalam Pembelajaran di Kelas [Universitas Muhammadiyah Surakarta]. https://publikasiilmiah.ums.ac.id/handle/11617/3428?show=full

Shofianah, Ghufron, S., & Selirowangi, N. B. (2020). Kesantunan Berbahasa pada Dialog Debat Pilpres 2019. Jurnal Ilmiah Pendidikan Bahasa Dan Sastra Indonesia, 6(1), 70–90.

Simatupang, O., Lubis, L. A., & Wijaya, H. (2015). Gaya Berkomunikasi dan Adaptasi Budaya Mahasiswa Batak di Yogyakarta.

Situmorang, L., Nasir, B., Hartutiningsih, & Saputri, D. M. (2023). A strategic analysis of moving the state capital impact on Indonesia’s economic. Jurnal Studi Komunikasi, 7(3), 851–864. https://doi.org/10.25139/jsk.v7i3.6219

Subagio, M. D. B. (2022). Peran Lokus Kendali dan Dukungan Sosial terhadap Modal Psikologis Karyawan.

Sudarsono, S. C. (2022, November 2). Strategi Kesantunan Berbahasa Menurut Brown dan Levinson. Sastranesia.Id. https://sastranesia.id/strategi-kesantunan-berbahasa-menurut-brown-dan-levinson/

Sülflow, M., & Maurer, M. (2019). The Power of Smiling. How Politicians’ Displays of Happiness Affect Viewers’ Gaze Behaviour and Political Judgments. In Visual Political Communication (pp. 207–224).

Sutrasna, Y. (2023). Manajemen Sumber Daya Manusia Disrupsi Teknologi Dan Kesenjangan Generasi (H. Wijayanti, Ed.). www.jejakpublisher.com

TheJakartaPost. (2024, February 26). Sifat Asli Gibran. The Jakarta Post. https://www.thejakartapost.com/id/opinion/2024/01/26/gibrans-true-colors.html

Trisa, Y., Suprijono, A., & Jacky, M. (2018). Kearifan Lokal Budaya Minang “dimana bumi dipijak, disitu langit dijunjung” dalam Konteks Etnopedagogi: Kasus Perantau Minang di Kota Surabaya. Jurnal of Education Technologi and Innovation (JETI), 01(2). https://doi.org/10.31537/jeti.v1i2

Veneti, A., Jackson, D., & Lilleker, D. G. (2019). Visual Political Communication. In Lande: The Calais “Jungle” and Beyond. Springer Nature Switzerland AG. https://doi.org/10.2307/j.ctvndv935.7

Wahidmurni. (2017). Pemasaran Metode Penelitian Kualitatif.

Wahyuningsih, S. (2022). Konsep Etika dalam Islam. Jurnal An-Nur: Kajian Pendidikan Dan Ilmu Keislaman, 8(1), 1–9.

Wibawanto, A. (2021). Ngeluruk Tanpo Bolo, Menang Tanpo Ngasorake. Pedia Media Nusantara. https://www.nupedia.or.id/ngeluruk-tanpo-bolo-menang-tanpo-ngasorake/

Winarni, R. W. (2012). Pakaian sebagai Kajian Interaksi Simbolik. Perspektif Baru Penyelenggaraan Pendidikan Tinggi Desain Berbasis Realitas Sosial Masyarakat, 4(2), 194–205.

Worldometer. (2024). Indonesian Population (Live). https://www.worldometers.info/world-population/indonesia-population/

Yule, G. (1996). Pragmatics. Oxford University Press.

Yuniar, R. (2019). Pilpres & Jurnalistik Hitam Putih (H. P. Zaenuddin & N. B. Soemanto, Eds.). Yayasan Pustaka Obor Indonesia.

Yuniar, R., & Ahsan, T. F. (2024). Internalizing Pancasila Values among the Younger Generation in Jakarta in the Context of the 2024 Presidential Election in Indonesia. Jurnal Komunikasi Ikatan Sarjana Komunikasi Indonesia, 9(1), 194–210. https://doi.org/10.25008/jkiski.v9i1.1025

Zhahari Adi, R., & Nirwana, R. (2021). Face Threatening Act in US Presidential Candidate First Debate Between Joe Biden and Donald Trump on Daily Mail and YouTube’s Sky news 2020. TheGist, 4(2).

Zharandont, P. (2015). Pengaruh Warna Bagi Suatu Produk dan Psikologis Manusia.

Zulkarnain, I. (2020). Etika politik dinasti dan urgensi Pilkada 2020 dalam ancaman pendemi covid 19.

Published
2024-11-28
How to Cite
Ririt Yuniar, Ahsan, T. F., & Kirana, A. N. (2024). Visualising communication ethics in the 2024 fourth vice-presidential debate. Jurnal Studi Komunikasi, 8(3), 715 - 733. https://doi.org/10.25139/jsk.v8i3.8869
Section
Articles